بازگشت به خود و خدا تنها راه برقراری عدالت اجتماعی

قال علی (علیه السلام): إنّ المسکین رسول الله فمن منعه فقد منع الله و من أعطاه فقد أعطی الله (نهج البلاغه / 294)

حضرت امیر المؤمنین علی ابن ابی طالب(علیه السلام)می فرمایند: فقیرو تهیدست فرستاده خداست، پس هرکس از او دستگیری نکند پس خدا را رد نموده است و هر کس که به او کمک کند، پس به خدا کمک کرده است.

سخن از فقر و تهیدستی در جهان امروز بسیار زیاد است. هر چند واژه فقر و تهیدستی همواره در  طول تاریخ بشر، از جمله  موضوعاتی بوده است که فکرو اندیشه گروه های زیادی را به خود مشغول نموده و بسیاری از انسان ها را به کام مرگ فرو برده است.

آن چه که انگیزه نوشتن این مقاله گردید ، مشاهده تصویری بود که از سال ها پیش، یک نمونه از صد ها نمونه فاجعه خشک سالی و گرسنگی سال های 1993 به بعد در غرب سودان را به تصویر کشیده بود و آن تصویر دختر بچه خرد سالی بود که در حال رفتن به کمپ غذایی سازمان ملل یک کیلومتر آن طرف تر بود و بی رمق بر روی زمین افتاده و لاشخوری در چند قدمی او، در انتظار مرگ وی بوده است تا او را با چنگال های خود بر گرفته و طعمه خود سازد.

 

                                

تصویر بالا در سال 1993میلادی و در زمان خشک سالی سودان گرفته شده است، و دختر بچه قحطی زده و گرسنه ای را نشان می دهد که در حال رفتن به سمت اردوگاه غذایی سازمان ملل در یک کیلو متر آن طرف تر است، لاشخوری نیز در چند قدمی وی انتظار مرگ این کودک بی رمق را می کشد تا ، او را طعمه خود سازد، گفته می شود هیچ کس از جمله عکاسی که این تصویر را گرفته است از سرنوشت این کودک خبری ندارد و بعد ها و پس از انتشار آن، هم خود عکاس و هم مأموران سازمان ملل در جستجوی وی بودند اما متأسفانه اثری از او نیافتند ،

اسلام ضمن این که انسان ها را از فقر و تهیدستی بر حذر داشته است و در برخی از روایات فقر به کفر نزدیک دانسته شده و امام علی ابن ابی طالب( علیه السلام) نیز فرموده اند که چنان چه فقر، مردی بود حتما او را می کشتم، اما در عین حال راه های زیادی را برای ریشه کنی این معضل بزرگ اجتماعی معرفی نموده و تدابیری را نیز برای برقراری عدالت اجتماعی و پیش گیری از مال اندوزی، اتخاذ نموده است.  امام هشتم علی ابن موسی الرضا(علیه السلام) در حدیثی در باره مال اندوزی می فرمایند: «لا یجتمع المال الابخمس خصال:ببخل شدید و امل طویل و حرص غالب و قطیعة الرحم و ایثار الدنیا علی الآخرة» یعنی مال و ثروت انباشته نمی شود مگر با داشتن پنج صفت،به بخل و خست شدید و آرزوهای دراز و حرص و طمع چیره شونده و قطع رحم و مقدم داشتن دنیا بر آخرت.

برای ریشه کنی فقر و نداری از میان جوامع بشری چند چیز در اسلام مورد توجه قرار گرفته است که از جمله آن ها زکات، صدقه های مستحبی،خمس ، صله رحم، توصیه به سخاوت و مذمت بخل و خست و سایر دستورات دینی است که پیامبر اسلام و اهل بیت پاک آن حضرت، همواره در سیره عملی خود بدان عمل نموده اند و دیگران را نیز در به پا داشتن آن شعایر تشویق نموده اند. همچنین از ابن عباس نقل شده است که هر گاه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به مردی نگاه می کردند و از وی خوششان می آمد، پس می پرسیدند که آیا او حرفه ای دارد؟ چنان چه پاسخ می شنیدند که کار و حرفه ای ندارد، می فرمودند که از چشم من افتاد. در باره کار و کوشش و تلاش برای کسب روزی حلال برای خانوده، نیز از امام صادق( علیه السلام) نقل شده است :« الکاد علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله» یعنی کسی که برای خانواده خود سختی و زحمت بکشد ، مانند مجاهد در راه خداست. از این رو اگر همه آن چه در اسلام به عنوان دستور العمل برای از بین بردن ریشه های این مشکل اجتماعی ، وارد شده است، از سوی مردم جهان با هر مذهب و عقیده ای، مورد توجه قرار می گرفت ؛ اکنون شاهد فقر و فلاکت وگرسنگی شدید صدها میلیون انسان بی گناه نبودیم. قرن بیستم و پس از آن، قرن حاضر ، دوران شکوفایی علم و صنعت است و بیش از هر زمانی دولت ها و قدرت های سیاسی و اقتصادی با اتکا به پیشرفت های به دست آمده، ذخایر گوناگون زمین را مورد بهره برداری قرار داده اند و دست به استخراج آن چه  که خداوند در درون اعماق زمین به عنوان ودیعه و هدیه ای برای بشریت قرار داده است، زده اند، به گونه ای که طی چند سال اخیر، حتی در برخی از کشور های فقیر آفریقایی مانند چاد، سودان، نیجر، کنگو دموکراتیک و بسیاری از کشور های دیگر قاره فقیر آفریقا، عملیات اکتشاف نفت و سایر مواد معدنی و زیر زمینی، آغاز شده و در برخی از آن ها نتایج خوبی به دست آمده است، به عنوان نمونه در کشور سودان استخراج و تولید نفت از سال 1999 میلادی آغاز شده و اکنون بیش از چهارصد هزار بشکه در روز تولید می گردد که این میزان به تدریج افزایش خواهد یافت، در چاد نیز چند سال است که تولید آن در آن کشور آغاز شده است، در کشور نیجر واقع در غرب آفریقا که جزو فقیرترین کشور های جهان است، نیز اخیرا میدان هایی از این ماده ارزشمند در شمال این کشور کشف و پیش بینی شده است که تا سال 2010 استخراج آن آغاز گردد. به جز نفت، صدها ماده دیگر معدنی که در عمق صد ها متر زیر زمین قرار دارد، نیز از چشم بشر به دور نمانده است و از طریق ماشین آلالت سنگین و پیش رفته، از درون این کره ثروتمند، خارج شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در آفریقا که بزرگترین معادن الماس را در خود جای داده است نیز نعمت های بزرگ خدادادی و ده ها ماده ارزشمند دیگر، طی دهه های گذشته ، چشمان استعمار نو را به خود خیره نموده است  و در این راستا ، قدرت های سیاسی و کارتل های بزرگ اقتصادی، پس از حدود نیم قرن از استقلال آن ها، همچنان به استعمار و استثمار خود از این قاره مظلوم، ادامه می دهند. متأسفانه در کشور ما ایران به رغم برخی از برنامه های مستند، قاره آفریقا به خوبی معرفی نشده است و چنان چه هر یک از هم وطنان ما به بیشتر کشور های آفریقایی سفر کنند؛ تصورشان از این قاره تغییر خواهد کرد ، تعداد زیادی از کشور های آفریقا در سواحل اقیانوس هند و اطلس واقع شده و  برخی از آن کشور ها نیز دریاچه های آب شیرین را در خود جای داده اند، میزان باران در بسیاری از این کشورها به دلیل شرایط جغرافیایی و قرار گرفتن در خط استوا، بسیار بالا است به گونه ای که برخی از آن ها، نه ماه از سال را، شاهد بارش باران های شدید هستند. بخش های وسیعی از زمین ها در بیشتر کشور های شرق و جنوب و نیز ساحلی آفریقا پوشیده از جنگل است و دارای مناطق سبز و خرم می باشد. به عنوان نمونه 8% از جنگل های کل جهان در کنگو دموکراتیک قرار دارد، اما آن چه که ما معمولا از آفریقا تصور می کنیم، این است که آفریقا ، یک سرزمین خشک و بی آب و علف بوده و مردمانی قحطی زده و گرسنه در انتظار کمک های دیگرانند و یا در حال دست و پنجه نرم کردن با مرگ می باشند! اما در عین حال  فاصله طبقاتی در همه جای آفریقای غیر عربی بسیار وحشتناک است به گونه ای که در صد ناچیزی از ساکنان این قاره درارای ثروت های فراوانی هستند، اما بقیه مردم ، حتی به نان شب محتاجند و چه بسا در روز، نمی توانند حتی یک وعده غذای ساده میل کنند، امید به زندگی معمولا چیزی در حدود پنچاه سال است و کودکان آفریقایی، غالبا از سوء تغذیه رنج می برند و شکم های آنان از این سوء تغذیه شدید، بر آمده شده و بسیاری از آنان حتی از دو تکه لباس نیز برخوردار نیستند ، در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری برخی از کشور های آفریقایی خانه های کاملا گلی و یا کپر های حصیری به چشم می خورد که ساکنان آن ها به سختی می توانند لقمه نانی به دست آورده و شکم خود و سایر اعضای خانواده را سیر کنند.این چیزی بوده است که خود بار ها در مناطق گوناگون آفریقا شاهد آن بوده ام.

 

           

کودکان آفریقایی - نیجر - نیامی

 چنان چه اندکی به آن سوی آفریقا سفر کنیم، وارد هند خواهیم شد، کشوری با جمعتی بیش از یک میلیارد نفر و با سرانه درآمد ناچیز، و دربسیاری از مناطق جمعیتی گرسنه و بی سرپناه، معروف است که در بسیاری از ایالت های این کشور پهناور، بسیارند کسانی که کنار خیابان متولد شده و کنار خیابان زندگی کرده و در همان جا عمر خود را به پایان رسانیده و می میرند، این در حالی است که کسانی که به هند سفر کرده اند، می گویند، حقیقتا بهشت دنیا است و تنوع میوه و انبوه سبزه ها و درختان چشم هر بیننده ای را خیره می سازد. می خواهم در این جا بگویم لازم نیست به آفریقا و هند و چین سفر کنیم و یا به تصویر بالا نگاه کنیم ، کشور ما ایران است، ایرانی سرشار از نعمت های خدادادی، از هر نقطه زرخیز این خاک با برکت، انواع نعمت ها و موهبت های الهی لبریز است و همین نعمت ها است که این خطه را از سایر نقازط جهان متمایز نموده است و در عین حال چشم طمع غرب را وادار به تهدید های فراوان نموده است. این خاک پر برکت، بسیاری از نعمت ها را مانند نفت، انواع خاک های رنگین،انواع سنگ های قیمتی، انواع فلزات، زمین های حاصل خیز، واستعداد های درخشان و مردمی سخت کوش و پر تلاش را در خود جای داده است،اما باز هم با این همه برکات، شاهد فقر و نداری بسیاری از هم وطنانمان هستیم! این پرسشی است که پاسخ به آن، حق هر ایرانی است، باید پرسید که چرا ثروت ها در همه نقاط جهان در انحصار گروه و طیف خاصی قرار دارد؟ در هر صورت نظام اقتصاد جهان، سرمایه داری است و این نا برابری در توزیع ثروت ها، امری طبیعی است و از آفات این نظام نادرست است، اما ما به این نظام، اعتقادی نداریم، همچنان که به نظام پوسیده کمونیستی اعتقاد نداشته و توزیع ثروت ها را به صورت عادلانه و بر اساس موازین اسلامی می پذیریم، اما باید پرسید در بین ما مسلمانان و شیعیان که شخصیت هایی مانند امام علی، را الگو قرار داده ایم، تا چه اندازه این آرزو محقق شده است؟ در همین کشور ما، چه بسیارند کسانی که در انتظار همان سرنوشتند که بسیاری از مردمان قحطی زده نیجر و پیش از آن سودان و اتیوپی و... در انتظار آن بوده و هستند و کرکسهای خون آشام با چنگال های مخوف خود در همین ایران نیز هر آن در انتظارند تا انسان های ضعیف و بی رمقی را طعمه خود سازند و همواره ضعیفان، در همین خطه، طعمه درندگان انسان نما شده و تسلیم نابودی شده اند.

در قرن صنعت و پیشرفت، چه بسیارند در کشورمان خانواده هایی که در هفته، تنها یک وعده و گاهی در ماه یک بار گوشت می خورند و شکمشان را با سویا و سنگدان و پای مرغ و برخی از اسقاط گاو و گوسفند مانند شش آن سیر میکنند، چه بسیارند کسانی که به جای خوردن یک وعده غذای مناسب، همواره حسرت آن را می خورند و فقر و فلاکت خود را در زیر پوشش کرامت و مناعت طبع خود می پوشانند و از دیگران یا نهاد های کمک رسانی و امداد، استمداد نمی کنند. چه بسیارند کسانی که برای رسیدن به آرزوهای خود، در دام باند های بزرگ قاچاق مواد مخدر افتاده و در این رهگذر با مرگ بازی می کنند و چه بسا هیچ گاه آرزوهای آنان محقق نشده و همه آن آرزوهای دور و دراز را با خود به مرگ می برند، چه بسیارند کسانی که برای به دست آوردن چندمیلیون تومان، در دام قاچاق چیان انسان افتاده و تمام هستی خود را نزد افراد خوش گذران در برخی از کشور های منطقه، به حراج گذاشته و به دست خود، حرمت و کرامتی را که خداوند به آنان داده است، با ثمن بخسی به فروش می رسانند، چه بسیارند دختران و پسرانی که برای تهیه جهیزیه و به دست آوردن هزینه ازدواج خود، یکی از کلیه های خود را در معرض فروش گذاشته و در این راه رنج فراوانی را متحمل می شوند و چه بسیارند کسانی که توان پرداخت هزینه های درمان و یا عمل های جراحی سنگین عزیزان خود را نداشته و از آن صرف نظر می کنند و از این رو باید نظاره گر مرگ عزیزان و جگر گوشگان خود باشند. اما در این بین ،افراد زیادی نیز هستند که غرق در رفاهند و از زیادی اموال خود، حتی نمی دانند آن ها را چگونه خرج کنند، و در زندگی آنان فقر و گرسنگی معنا و مفهومی ندارد،آنان حاضرند زندگی و رفاه را با هر بهایی خریداری کنند، هر لباس و غذا و امکاناتی را با هر قیمتی بخرند و هر چه که در فرهنگ رفاه و آسایش مفهوم دارد، با یک ارداه، برایشان مهیا خواهد شد . باید پرسید کجای این با عدالت سازگار است؟،کجای این شیوه زندگی به زندگی پیامبر خدا و برخی از اصحاب وی و خاندان پاکش شباهت دارد؟ پس عدالت را در کجا باید سراغ گرفت و در کجا مفاهیم معنوی را که بر زندگی همه اولیا سایه انداخته، باید جستجو نمود؟ پس تبلور و تجسم مفاهیم صله رحم و ایثار و زکات و خمس و صدقه و محبت و نوع دوستی و سخاوت و انفاق و... را درکجا باید دید؟پس آن عدالتی که که علی ابن ابی طالب(علیه السلام)فدای آن شد، چرا رخ خود را نمی نمایاند؟ آن عدالت ، صفا ، بی آلایشی،ایثار ، بخشش و سخاوت که صفحه زندگی او و فرزندانش را پر نموده، کجاست؟ به نظر اکنون همه این مفاهیم را می توان در لابلای آیات شریفه قرآن و روایات و احادیث وارده از پیامبر خدا و اهل بیت آن حضرت و در تاریخ و سیره آنان، جستجو نمود، اما در جوامع بشری،خیر. نمی خواهیم بگوییم همه این مفاهیم از جامعه ما رخت بر بسته و اثری از آن در سیره و روش ما مسلمانان و شیعیان به چشم نمی خورد، زیرا در همین شرایط نیز افراد خیّر و دلسوزی نیز هستند که همه این مفاهیم را در زندگی خود جامه عمل پوشیده و در دستگیری از ضعیفان و مستمندان، سر از پا نمی شناسند و دقیقا به سیره عملی اولیا پایبندند، اما در عین حال، این میزان، تکافوی فقر و گرسنگی دردآوری که هم اکنون به معضلی فراگیر تبدیل شده است را نمی نماید.

دفع این مشکل تنها به یک چیز بستگی دارد و آن ، بازگشت به هویتی است که پیامبر خدا و خاندان پاکش برای ما با خود به ارمغان آورده اند، بازگشت به چشمه های جوشان عترت و دریاهای لبریز از محبت و مهربانی، بازگشت به مفاهیم معنوی و اخلاق، یعنی بازگشت به سوی خدا ، یعنی بازگشت به سوی خود.

                        ومن الله التوفیق و علیه التکلان